'Er zijn plekken in Nederland waar de tijd langzamer lijkt te gaan'
Veenhuizen is er daar één van. Een dorp waar de namen op huizen klinken als morele preken – Arbeid Adelt, Bitter en Zoet, Orde en Tucht – Namen die je onderweg door het dorp al een geweten proberen aan te praten. Dit is dan ook geen gewoon dorp, dit dorp ademt geschiedenis.
In de negentiende eeuw stichtte de Maatschappij van Weldadigheid hier een kolonie voor arme stedelingen. Géén liefdadigheid maar weldadigheid. De maakbare mensch! Want voor wie zich niet vrijwillig onder de armoede uit wilde worstelen was Veenhuizen de oplossing: werken! Wie toen dacht dat het leven in het westen al uitzichtloos was, had duidelijk nog nooit in Holland Siberíe turf gestoken met een houten schop of geslapen in soort ijzeren hangmat kooiconstructie.
Veenhuizen: de oplossing voor armoede: landbouw, discipline en géén plezier. Veenhuizen anno nu: van onvrije kolonie in de 19e eeuw naar gesloten gevangenisdorp in de 20ste eeuw en UNESCO werelderfgoed in de 21ste eeuw.
En zie daar, te midden van alle rijks monumentale gebouwen, het Nationaal Gevangenismuseum, de ambachtelijke bieren van Maallust en de kazen van Kaaslust. Daar in dit dorp, waar de wind nog in negentiende-eeuwse zuchten lijkt te huilen, wandelt ineens de Nieuwe Rentmeester. De Nieuwe Rentmeester, groot eigenaar van zo’n 80 gebouwen en 40 hectare grond. Opgericht door haar founders BOEi en Het Drents Landschap om deze erfgoedpuzzel weer tot leven te brengen. Want je kunt deze kolonie niet bewaren onder een glazen stolp als een soort openluchtmuseum zonder ziel.
Deze Nieuwe Rentmeester wil iets anders: Impact! Een nieuwe laag toevoegen aan de rijke geschiedenis. Want lege gebouwen verpieteren. Een pand leeft pas als het wordt gebruikt. En – waarom ook niet – misschien wel hippe horeca en aansprekende kleinkunst activiteiten tussen de heggen van het verleden. Een barista die cappuccino’s serveert in het oude schooltje. Een yoga-workshop in de voormalige pauperkolonie. “Adem in, voel de schaamte van je voorouders, adem uit…”
Voorwaar geen makkelijke klus en dus ook zoekende naar zijn rol: enerzijds rentmeester zoals vroeger – iemand die zorgt voor het land, de gebouwen – en anderzijds projectmanager anno nu, die met termen als "belevingswaarde" en "toeristische versterking” zijn best doet om van Veenhuizen de economische motor voor Drenthe te maken. Een nieuwe rentmeester zijn is niet makkelijk: Wie hier Rentmeester wordt, beheert niet enkel het land maar ook de lagen van de tijd. In Veenhuizen weegt elke stap zwaarder in een bodem vol herinnering.
Bas Morsink
Directeur De Nieuwe Rentmeester
Veenhuizen, 16 september 2025
